- Home
- Opinie en Debat
- Blogs
- Elisabeth Ruijgrok: ongrijpbare effecten
Ongrijpbare effecten in de MKBA: we krijgen ze heus wel te pakken, als ze er zijn!
Auteur: Elisabeth Ruijgrok, omgevingseconome en opsteller van vele MKBA-studies op allerlei beleidsterreinen.
Of het nu gaat om de MKBA van de verbreding van de ring Utrecht of van de windmolens op zee, er is altijd weer een project dat kan worden aangehaald om een oude boodschap te herhalen: een MKBA is weliswaar een integraal effectenoverzicht, maar we krijgen natuurlijk nooit alle welzijnseffecten van een project in beeld. Er blijven altijd een aantal ongrijpbare effecten over.
Maar wat willen we met deze boodschap eigenlijk zeggen? Moet de MKBA op dit punt verbeterd worden? Of is het juist fijn dat er altijd nog het ongrijpbare is voor het geval de uitkomst niet bevalt? En, niet onbelangrijk: is de constatering eigenlijk wel juist?
Alle omgevingskwaliteiten tellen mee
Wat is er toch zo ongrijpbaar? Wie de kritiek op MKBA-studies volgt zal gemerkt hebben dat bij ongrijpbare effecten altijd verwezen wordt naar zaken als kennis en beleving, variërend van verlies van natuur, van erfgoed, van recreatiemogelijkheden, van landschapsbeleving tot en met horizonvervuiling, geluid- en lichthinder en andere ergernissen.
Het gaat dus om effecten op allerlei omgevingskwaliteiten, anders dan bereikbaarheid of energievoorziening en klimaatveiligheid. Als een omgevingskwaliteit door een project wordt aangetast, zullen er logischerwijs welzijnseffecten optreden. Het maakt hiervoor niet uit of je de luchtkwaliteit aantast of de waterkwaliteit of de recreatieve aantrekkelijkheid of de sociale participatie. Alle welzijnseffecten van alle aangetaste (of verbeterde … dat kan natuurlijk ook) omgevingskwaliteiten tellen mee in een MKBA.
Van bijna alle omgevingskwaliteiten is inmiddels bekend welke welzijnseffecten zij te weeg brengen. Zo is voor de omgevingskwaliteiten natuur, water, bodem en landschap zelfs al jaren een naslagwerk beschikbaar waarin de welzijnseffecten op een rij staan. Per welzijnseffect wordt aangegeven hoe je het kunt berekenen en welke ervaringscijfers er beschikbaar voor zijn. Voor de welzijnseffecten aangaande natuur bestaat zelfs een aparte term, namelijk ecosysteemdiensten. En ecosysteemdiensten die kunnen gewoon becijferd worden binnen een MKBA. In het Europese TEEB-traject (the economics of ecosystems and biodiversity) wordt hier mee gewerkt. En internationaal wordt door de Wereld Bank maar ook door het Wereld Natuur Fonds volop van deze kennis gebruik gemaakt. Google maar eens op “HoB green economy” en er gaat een hele nieuwe kostenbatenwereld open.
Bekend maar nog niet gewend
Een en ander betekent dat het inmiddels prima mogelijk is om een groot deel van zogenoemde ongrijpbare effecten mee te nemen in een MKBA. De vraag is dan ook waarom het niet gebeurt. Dit is echter een ‘tricky’ vraag, want is het eigenlijk wel waar dat het niet gebeurt?
Wanneer we alleen al de MKBA’s voor de Ring Utrecht en de windmolens op zee eens onder de loep nemen, zien we dat effecten op natuur wel degelijk worden meegenomen. Bij de Ring Utrecht is dat effect berekend aan de hand van wat het kost om het verlies aan bomen te compenseren. Dit is iets wat we wel vaker zien bij verkeersprojecten: veel omgevingseffecten worden ‘weggecompenseerd’ of ‘weggemitigeerd’ waardoor er geen negatieve welzijnseffecten in het kostenbatenoverzicht staan, maar wel hogere kosten. Het enige dat nu nog mogelijk is, is dat er na compensatie nog resterende effecten zijn, bijv. omdat het oorspronkelijke groen een hogere belevingswaarde had dan het nieuwe.
Dit soort resteffecten kunnen in principe ook worden meegenomen. In de MKBA voor de windmolens op zee, maar ook in vele andere MKBA’s (zoals bijv. die voor de remming van de bodemdaling, voor de A4 Delft Schiedam, voor de groen blauwe dooradering van de Hoekse Waard, voor het behoud van buitenplaatsen en landgoederen, voor het beekdalherstel in Drenthe, voor de oeverdijk in Noord Holland etc. en ook alle TEEB-stad MKBA’s) zijn de resterende effecten wel expliciet meegenomen.
De welzijnseffecten van omgevingskwaliteiten zijn dus bekend, maar klaarblijkelijk is nog niet iedereen er aan gewend. Wellicht kost het dus gewoon even tijd totdat MKBA-opstellers er aan gewend zijn om iets meer moeite te doen om alle (dus ook resterende) effecten op alle omgevingskwaliteiten netjes in het kostenbatenoverzicht op te nemen. Dat is een geruststellende gedachte. Toch is het maar de vraag of er niet meer aan de hand is.
Maslov en Queen hadden het allang door
Een opvallend verschijnsel is namelijk dat ook MKBA’s waarin expliciet de zogenoemde ongrijpbare effecten zijn meegenomen, vaak toch de kritiek oogsten dat er belangrijke effecten ontbreken. Het is wellicht niet voor iedereen een fijne gedachte dat we alle effecten te pakken zouden krijgen. Dan kan natuurlijk blijken dat het effect dat voor een bepaalde groep heel belangrijk is (zij hebben bijv. hinder van een windmolen of last van een tunnelmonding) kleiner is dan een effect dat voor hen niet echt belangrijk is (bijv. schone energie of reistijdwinst).
Het echte probleem is dus gewoon dat projecten ook nadelen en dus benadeelden hebben. En een kenmerk van benadeelden is doorgaans dat zijn hun eigen nadeel overschatten, ook als dit niet logisch is. Want laten we wel wezen: energie en vervoer (lees: bewegingsvrijheid) zitten lager in de behoeftepiramide van Maslow dan een mooi uitzicht. En gezondheid door luchtkwaliteit dan? Dat zit toch ook laag in de piramide? Dat klopt, maar dit effect ligt ver weg in de tijd en verkort de levensverwachting slechts enkele dagen. Hierdoor zit ook dit welzijnseffect net een treetje hoger in de piramide dan energie en vervoer.
Benadeelden leveren hiervan soms zelf het bewijs: "mensen komen vandaag met de auto naar een bijeenkomst om te melden dat een wegverbreding hun landschap of luchtkwaliteit morgen niet mag aantasten!" We willen gewoon èn vervoer èn landschap èn luchtkwaliteit. De legendarische popgroep Queen had dit al lang door en zong “I want it all and I want it now”. Laten we dus hopen dat technologische ontwikkeling deze wens in vervulling laat gaan. Dat zou mooi zijn: dan hebben we alleen nog positieve welzijnseffecten in de MKBA.
Klik hier om een blog in te sturen met een reactie op de blog van Elisabeth Ruijgrok.
Klik hier om terug te keren naar het overzicht van Blogs.
Handig voor beginners
Ervaringen MKBA cursus
-
“De MKBA basiscursus heeft mijn denken gescherpt over de wijze waarop je maatschappelijke effecten in beeld kunt brengen en vooral kunt vergelijken welke maatregelen effectiever zijn. De cursus is divers opgezet met een combinatie van theorie en praktijk en wordt gegeven door ervaren cursusleiders. Absoluut aan te raden wat mij betreft!”
Hilde van Slooten (Gemeente Delft)
-
“Na betrokken te zijn geweest bij een aantal MKBA’s had ik behoefte aan meer verdieping. De gevorderdentraining bood wat ik zocht. Het gebruik van de MKBA door politici en kritiek vanuit de wetenschap kwamen aan de orde. Er is veel ruimte voor vragen, discussie en actief oefenen. Ik heb nu duidelijk het gevoel meer boven de stof te staan dan voor de cursus.”
Michiel Nijboer (RHDHV)
-
“De basiscursus MKBA is erg interessant, en duidelijk is dat het hier niet om een standaard trucje gaat, maar om een échte vaardigheid! De discussie die het opstellen van een MKBA teweeg brengt maakt het tot een mooi instrument, waarvan je in deze cursus prima de basisbeginselen onder de knie krijgt!”
Bart Schalkwijk (KWR Research Institute)
-
“Tijdens de gevorderdencursus heb ik de MKBA systematiek middels de aangeboden praktijkcasussen en rekenoefeningen meer eigen weten te maken. De weging van effecten, zoals gebruikt binnen de MKBA systematiek, biedt mij op professioneel vlak waardevolle handvatten ter begeleiding van klanten bij het nemen van investeringsbesluiten”
Merian Lelieveld (Hezelburcht Subsidieadviesbureau)
-
“Door het volgen van de basiscursus MKBA heb ik een beter begrip gekregen van de methodiek en toepassingsmogelijkheden van een MKBA. Tijdens de cursus werden niet alleen de voordelen van een MKBA belicht, maar werd ook stilgestaan bij de beperkingen. In de cursus is een goede balans tussen theorie, praktijkvoorbeelden en oefeningen. ”
Frederike Zwenk (Ministerie van Veiligheid en Justitie)
-
“De basiscursus MKBA geeft een prima inzicht in het instrument. De cursus wordt gegeven door bevlogen experts en geeft informatie van de MKBA filosofie tot en met de praktijk. Aansprekende oefeningen en een interactief karakter geven een goede kijk in de MKBA keuken en dat smaakt naar meer”
Jos van Veen (Gemeente Den Haag)
-
“Een top cursus! De wetenschap, de toepassing in de praktijk en het nut van MKBA’s werden in een notendop behandeld. Geen eenrichtingsverkeer. ‘Learning by doing’ stond tijdens de cursus helemaal centraal. De cursus heeft mij in z’n totaliteit goede kennis en vaardigheden geboden om de MKBA waaraan ik nu werk, beter uit te voeren!”
Narly Rambharos (Onderzoek en Statistiek gemeente Groningen)
-
“Prima cursus, zeer aan te bevelen! Strak georganiseerd en een goede afwisseling tussen theorie en concrete toepassingen. Vier verschillende docenten droegen ook bij tot het levendige karakter van de cursus. Daarnaast een interessante groep van mede-cursusten uit alle delen en sectoren van het land”
Joost Frencken (AVANS Hogeschool)
-
“Wat een leerzame cursus! We werden niet alleen snel door de theorie van ‘de’ MKBA geloodst, maar kregen ook een realistische doorkijk in de praktijk van het ambacht. Bovendien werden het nut én de beperkingen van een MKBA helder, en was er aandacht voor de communicatie hierover. En we konden oefenen, en daarbij alle denkbare fouten maken. ”
Mayan van Teerns (Gemeente Groningen)
-
“De cursus MKBA gaf mij een beter inzicht in wat een MKBA is en hoe deze (zelf) is toe te passen. De opzet van de cursus is erg prettig, persoonlijk en kleinschalig, waardoor er maximale aandacht is voor persoonlijke leerdoelen. Ook voor professionals in het sociale domein biedt de cursus prima inzichten en uitgangspunten”
Bert Peterse (Adviseur maatschappelijke ontwikkeling Peel en Maas)
-
“Het was een eyeopener om te leren dat de wortels van de MKBA in de filosofie liggen en niet in accountancy. Dat de kunst ‘m veel meer zit in helder redeneren, dan in rekenen. Met goede sprekers en een leuke groep deelnemers, bood de cursus een goed evenwicht tussen theorie en oefenen. De Basiscursus MKBA inspireert en smaakt naar meer. ”
Elmy Everaert (Eigen Haard)
-
“Een uitstekende en interessante cursus. Voor rekenkamers is de MKBA-methode ook ex post toepasbaar: wat waren de kosten en de baten van het beleid? En bij wie slaan die neer? Dankzij de cursus kan ik MKBA’s van anderen nu ook beter doorgronden.”
Sylvia van Leeuwen (Rekenkamer Utrecht)
-
“De gevorderdencursus MKBA heeft mij een zeer welkome kennisverbreding en verdieping opgeleverd op het gebied van MKBAs. Een goede combinatie van theorie en praktijk onder deskundige leiding. De objectieve benadering met aandacht voor voordelen en nadelen van de methodiek was zeer waardevol.”
Rob van Gerwen (DNV GL)
-
“De basiscursus MKBA heb ik met plezier gevolgd. Ik kwam om een betere kijk op dit instrument te krijgen. Dat is zeker gelukt. Er was een deskundig team van begeleiders die goed inspeelden op onze vragen en ons uitdaagden om actief mee te doen. Het heeft mij het inzicht geboden waar ik behoefte aan had.”
Henk Kuijpers (Gemeente Apeldoorn)
-
“Een inspirerende basiscursus gegeven door deskundigen uit praktijk en wetenschap. Dit smaakt naar meer.”
Roger Spitz (Gemeente Venlo)
-
“Wil je MKBA's beter begrijpen, beter weten hoe erop te anticiperen, als opdrachtgever een meer serieuze gesprekspartner zijn of zelf MKBA's uitvoeren? Dan is deze training een echte aanrader!”
Marieke Wiebing (Stichting Lezen & Schrijven)
-
“Door de cursus kan ik de MKBA beter plaatsen. De sprekers belichten de MKBA vanuit verschillende invalshoeken, afgewisseld en onderbouwd met voorbeelden en oefeningen uit de praktijk. Dat geeft mij handvatten om het toe te passen in (studenten)projecten”
Peter Schinkel (Docent InHolland)
-
“Al vaak liep ik er in mijn projecten tegen aan dat niet alle meerwaarde van het project in een (financiële) kosten-baten-analyse terugkwam. In de basiscursus MKBA leerde ik hoe ik deze meerwaarde ook een plek kan geven in de afweging tussen kosten en baten. Heel leerzaam en het smaakt naar meer, dus ik kom terug voor de vervolgcursus!”
Williette van Arendonk (Van Arendonk)
-
“Een prima cursus om de beginselen en de voor- en nadelen van MKBA te vernemen. Vooral de vele praktijkvoorbeelden en rekenoefeningen waren nuttig.”
Geert Draaijers (Commissie m.e.r.)
-
“Een goede cursus met een bevlogen cursusleider die zeer boeiend weet te doceren. Praktische oefeningen die het geleerde direct in de praktijk brengen aan de hand van zeer herkenbare projecten. Cursus gaat goed de breedte in van het hele MKBA spectrum met als toetje de 'MKBA-light' die erg handig is voor kleine projecten.”
Wilbert van Veggel (Antea Group)
-
“Tijdens de MKBA cursus heb ik goede handvatten gekregen om de maatschappelijke kosten en baten op een volwaardige manier naast de financiële afwegingen in beeld te krijgen. Een verademing in de discussie en het (groeps-)denken tot gevolg!”
Karin Peeters (Territoria)
-
“Van te voren was ik sceptisch over het in geld uitdrukken van maatschappelijke effecten. Maar door de cursus weet ik dat een MKBA veel meer is dan het berekenen van een prijskaartje. Door zelf in groepjes aan de slag te gaan met procesonderdelen en het berekenen van een MKBA, ervaar je wat nodig is voor een gedegen MKBA.”
Arwen Hoogenbosch (K2 Brabants Kenniscentrum Jeugd)
-
“De MKBA basiscursus geeft een brede kijk in de keuken van het toepassen van een MKBA. Meerwaarde is ook dat de cursus door enthousiaste docenten uit de wetenschap en de praktijk wordt gegeven. Daarnaast is er veel ruimte voor vragen en discussie met elkaar, kortom zeer de moeite waard.”
Gabi van Duijnhoven (Provincie Zuid-Holland)
-
“Cursus is een goede inleiding voor geïnteresseerden in maatschappelijke kosten baten analyses voor alle domeinen. Helpt om deze beter te kunnen interpreteren en te gebruiken. Leuke praktijkvoorbeelden, oefeningen en vooral goede sprekers!”
Martje van Ankeren (Hogeschool van Amsterdam)
-
“De basiscursus geeft op uitstekende wijze inzicht in de waarde van de MKBA. Een MKBA is het uitgelezen instrument om vooringenomen standpunten van bestuurders en ambtenaren te objectiveren en het helpt volksvertegenwoordigers, beter gemotiveerd hun keuzes te maken. Eigenlijk zou iedere volksvertegenwoordiger de cursus moeten doen”
Rene van der Linden (Raadslid Heemskerk)
-
“De basiscursus MKBA gaf - mede vanwege het feit dat ik reeds stevig in de MKBA werkzaam ben - niet alleen maar nieuws, maar op sommige vlakken was de aanscherping erg nuttig. Ook was het fijn een aantal eigen hersenspinsels bevestigd te zien worden. Dat betekent dan weer wel een hoop werk aan de winkel!”
Paul Siderius (Prorail)
-
“Door de cursus is het containerbegrip 'MKBA' nu een stuk beter behapbaar geworden. Door de uitleg en de oefeningen kan ik nu MKBA's beter duiden en misschien voorzichtig er zelf één gaan opstellen. Verschillende experts komen aan het woord die elk hun eigen expertise inbrengen en dit alles heel laagdrempelig kunnen vertalen in toepasbare tips.”
Geeske van Asperen (NISB)
-
“De basiscursus biedt een mooie inkijk in de denkwijze en onderdelen van een MKBA. Je leert dat de MKBA meer inhoudt dan rekenen alleen (“60% nadenken, 20% rekenen en 20% presenteren”). Enthousiaste cursusleiders, betrokken medecursisten en veel mogelijkheden zelf te oefenen (vaardigheden en rollenspel)."”
Jenny Zonneveld (Onderzoek en Statistiek, gemeente Nijmegen)
-
“De Basiscursus MKBA en de Gevorderdencursus MKBA hebben me veel inzicht gegeven in de wereld van MKBA's. ik ben te spreken over de diversiteit van deelnemers en de docenten. Een topcursus waarin ook kleinere groepsopdrachten werden behandeld die waardevol waren om bijvoorbeeld in te zoomen op MKBA's binnen het sociale domein”
Samira Louali (Hogeschool Zuyd)
-
“'Ik vond Niek Mouter (de cursusleider) een hele prettige en inspirerende spreker/trainer. Mooi hoe hij je meeneemt in zijn gedachtegang en de lessen die hij zelf heeft geleerd over MKBA. De andere trainers hebben allemaal hun eigen kracht, en drive, en dat maakt de cursus een heel boeiend en afwisselend samenspel.'”
Sylvana Rikkert (Lysias Group)
-
“De cursus MKBA voor gevorderden is een verdieping voor deelnemers met reeds solide kennis van de MKBA. De cursus biedt handvaten om stakeholders mee te nemen in het proces van de MKBA. De interactie tussen theorie en praktijk en het ‘zelf aan de slag’-gehalte maken de cursus een goede basis voor adviseurs en beleidsmakers die nog een stapje verder willen. ”
Anne Nobel (Witteveen & Bos)
-
“De opleiding legt een goede basis om gericht om te gaan met MKBA’s. Je leert dat het een prachtig instrument is om beslissingen te ondersteunen. De functie en het doel van de MKBA wordt duidelijk toegelicht en op een interactieve manier scherp gesteld. Enthousiaste lesgevers met kennis van zaken!”
Thomas Christiaens (Vlaamse Overheid)
-
“De cursus was goed opgezet met veel deskundige inleiders. Wat me aansprak was de praktische opzet en de mogelijkheid om groepsgewijs aan de slag te gaan met deze weerbarstige materie.”
Jack Bergman (Avans Hogeschool)
-
“De basiscursus MKBA geeft informatie, praktijkvoorbeelden én inzichten waaruit blijkt dat de MKBA een waardevolle bijdrage kan leveren in het besluitvormingstraject. Veel hangt hierbij af van het zorgvuldig doorlopen van het ‘MKBA –stappenplan’. De praktische tips, tools en rekenoefeningen uit de cursus heb ik dan ook als zeer nuttig ervaren. ”
Stan Rademakers (Kragten)
-
“'Tijdens de basiscursus MKBA leer je de juiste vragen te stellen en zelf een MKBA berekening te maken. Ook zie je verschillende vormen van MKBA-light voorbij komen, erg leerzaam! Een zeer nuttige cursus, voor mensen zonder kennis van MKBA tot al een beetje ervaren MKBA’ers. Als je meer wilt weten over het instrument is deze cursus echt wat voor jou.'”
Ester van der Sterre (Corporatie Eigen Haard)
-
“Door enthousiaste bevlogen docenten met veel praktijkervaring wordt je meegenomen in de wereld van de MKBA’s. Een instrument dat toepasbaar is zowel in het fysieke als ook in het sociale domein. Met gedreven medecursisten en inspirerende werkvormen hebben we mogen proeven aan de verschillende mogelijkheden en toepassingen in de praktijk.”
Marleen Okma (JSO, kennis en adviesbureau sociaal domein)
-
“Wat me erg beviel aan de basiscursus is dat de complexe materie heel begrijpelijk en stapsgewijs werd uitgelegd, met een prettige mix tussen denken en doen/oefenen. Ik voelde me na de cursus en met de schat aan bruikbare informatie op de website voldoende uitgerust om zelf met mijn eerste MKBA’s in mijn werkpraktijk aan de slag te gaan.”
Clim van Daelen (Nierpatienten Vereniging Nederland)
-
“De Basiscursus MKBA heeft ruimschoots aan mijn verwachtingen voldaan door het hoge aantal trainers (5!) voor een kleine groep mensen. De flexibele indeling van de cursus bood ruimte voor discussie, waarbij ook het sociale domein ruim aan bod kwam. Door de afwisseling tussen uitleg, oefening en rust was prettig, waardoor de aandacht niet verslapte.”
Menko Busch (Sinzer)
-
“De MKBA-cursus bood mij handvatten om zelfstandig een MKBA uit te voeren. Daarbij waren de sprekers heel inspirerend. Mijn vingers jeuken om te beginnen!”
Sandra van Straaten (Medewerker Eigen Haard)
-
“De MKBA-training was ontzettend leerzaam en de stof direct toepasbaar in mijn praktijk. Ik schrijf me direct in voor een vervolgcursus zodra die er is!”
Pascal Sijstermans (Sumcity Advisory)
-
“Ik heb met veel plezier de gevorderdencursus MKBA gevolgd. De docenten bespraken op enthousiaste wijze de theorie en de problemen waar je tegenaan loopt bij de vertaling naar de praktijk. Ik voelde me uitgedaagd en de praktijkoefeningen vond ik zeer leerzaam. Het was een aangename verrassing dat de cursisten uit uitlopende disciplines kwamen. ”
Rik Froma (Haarlemmermeer)
-
“In een goede sfeer met veel interactie worden alle aspecten rond een mkba behandeld. De cursus is niet alleen gericht op rekenen en biedt een ‘bril’ om kosten en baten te betrekken bij keuzes rondom beleid en projecten. Erg compleet, gedegen en plezierig! Wij hebben de cursus gevolgd met een ‘delegatie’ vanuit control, beleid en kennismanagement.”
Ira Spannenburg (Gemeente Delft)