- Home
- Opinie en Debat
- Blogs
- Bas van Holst: Weerbarstige praktijken bij gebruik MKBA
Weerbarstige praktijken bij gebruik MKBA
Auteur: Bas van Holst, DoctorandusB B.V.
In een speciale uitgave besteedt ESB aandacht aan het gebruik van maatschappelijke kosten-batenanalyses. Het ESB dossier MKBA, Maatwerk in gebruik, (ESB, 2014) bevat een bijzondere bundeling van artikelen over het gebruik van maatschappelijke kosten-batenanalyses (MKBA) in Nederland ter onderbouwing van beleidskeuzes. De onderwerpen variëren van leidraden voor het opstellen van MKBA’s tot de wijze van kwaliteitsborging. Ondanks deze breedte wordt een belangrijke aspect gemist, de institutionele inbedding in historisch perspectief. Een reactie, over weerbarstige praktijken, stoelend op ervaringen uit de adviespraktijk.
Het ten geleide van mevrouw Schuiling, Directeur-Generaal Rijksbegroting, leest alsof een MKBA zoals deze wordt aanbevolen in de recent gepubliceerde leidraden nieuw is. Een goed startpunt, schrijft zij. Blijkbaar is er iets mis gegaan bij de overdrachten van dossiers op haar ministerie. Hoe goed de verschillende leidraden ook zijn geschreven en handvatten bieden voor een verantwoorde beleidsanalyse, inhoudelijk zijn het vooral actualisaties van de al decennia eerder beschreven aanpakken van beleidsonderzoek ex ante (Ministerie van Financiën, 1986). Renes en Romijn (2014) schrijven dat het gebruik van de MKBA in Nederland een lange geschiedenis heeft. Inderdaad, maar ook de weerstand er tegen is historisch. Het had Mevrouw Schuiling gesierd als ze daar aandacht voor had gevraagd in haar bijdrage en een pleidooi had gehouden voor een wettelijk vastgelegde onafhankelijke toetsing zoals deze bij voorbeeld ook geldt voor milieueffecten. En dat zij met een knipoog had verwezen naar de COBA, de in 1971 ingestelde en in 1983 opgeheven interdepartementale commissie voor de Ontwikkeling van Beleidsanalyse. Deze commissie had o.a. als opdracht de toepassing van beleidsanalyses bij ministeries te stimuleren. Klaassen (1995) schetst de opkomst en ondergang van deze commissie. Zijn publicatie laat aldus zien dat beleidsanalyses voortduren moeten worden bevochten.
Door de jaren heen is er sprake van weerbarstige praktijken rond MKBA’s, waarbij zelfs het middel om onafhankelijke experts bij ongewenste adviezen de deur te wijzen niet wordt geschuwd. Krachtig zou de bijdrage van mevrouw Schuiling zijn geweest als zij duidelijk had gewezen op de wettelijke verplichtingen die aan de basis staan van de verantwoording van beleid, artikel 20 van de Comptabiliteitswet 2001. Hierin staat dat Ministers verantwoordelijk zijn voor de doeltreffendheid en doelmatigheid van het beleid dat aan hun begroting ten grondslag ligt. Verantwoording moet worden afgelegd en een MKBA is daarbij een aan te bevelen methode. Maar ook hier zien we sluipenderwijs pogingen onafhankelijken buiten te sluiten. Werd in 2006 nog gesteld dat de slager zijn eigen vlees niet mag keuren en dat onafhankelijken bij het onderzoek moesten worden betrokken, inmiddels is dit teruggebracht tot minimaal één onafhankelijke deskundige.
Wortelboer-van Donselaar en Bakker (2014) geven aan dat er veel te verbeteren valt op het vlak van kwaliteitsborging. Zij geven goede suggesties hiervoor, maar hun voorstellen bieden geen soelaas voor de weerbarstige praktijk om te proberen aan een MKBA te ontkomen. De historie leert dat er een stok achter de deur nodig is om vluchtgedrag te voorkomen. Een vaste advies-toetsingscommissie MKBA met een vergelijkbare status als de Commissie MER moet serieus worden overwogen. Het is een plicht van de overheid beleid te verantwoorden ook al zijn projecten vastgelegd in een regeerakkoord zoals de Blankenburgtunnel.
Wortelboer-van Donselaar en Bakker (2014) stellen dat een vaste commissie waarschijnlijk niet haalbaar is vanwege het beperkt aantal beschikbare experts zonder eerdere betrokkenheid bij een project. Deze veronderstelling is aanmatigend. Hiermee wordt het beeld geschetst dat er te weinig economen in Nederland zijn die kennis hebben van de toegepaste welvaartstheorie. Impliciet wordt daarmee gesuggereerd dat economie een hogere moeilijkheidsgraad kent dan milieu. De Commissie MER zal dit niet waarderen. Voorbij wordt gegaan aan de gedachte dat er buiten Nederland veel deskundigheid gehaald kan worden. Bovenal lijkt vergeten te worden dat een MKBA niet alleen door en voor de binnen cirkel van experts moet worden gemaakt, maar voor alle betrokkenen in de arena die belang hebben bij een politiek besluit. Een MKBA is van en voor alle mensen en van alle dagen. Ieder mens begint de dag met een afweging van kosten en baten; opstaan en rustig ontbijten of nog even blijven liggen. Hij kiest voor het alternatief dat hem het meeste nut biedt. Een goede MKBA is een analyse die breed wordt gedragen vanwege de inhoud en de wijze waarop die tot stand is gekomen. Het gaat dan niet alleen om het getal onder aan de streep, maar om het verhaal.
Een onafhankelijke toetsingscommissie met openbare verslaglegging kan discussies en bezwaarprocedures voorkomen, de baten kunnen weleens hoger zijn de kosten. Als voorbeeld, de niet-econoom en onafhankelijke voorzitter van een Vlaams Nederlandse Adviesraad MKBA beslechtte de discussie tussen experts (Saitua Nistal, 2004) van beide landen door te stellen: “Ik begrijp dat er voor iedere discontovoet wel een verhaal te vertellen valt, ik vind 7 en 3 mooie getallen, doe maar 3, 4 en 7. We lezen later wel welke argumenten erbij horen”. En zo geschiedde.
Literatuur
Klaassen, H.L., 1995, Besluitvorming in afhankelijkheid: over de rol van procesarchitect bij overheidsprojecten, Eburon, Delft.
Ministerie van Financiën, 1986, Beleidsonderzoek, het ontwikkelen en beoordelen van beleidsmaatregelen en – projecten, Den Haag.
Renes, G en G. Romijn, 2014, Een algemene leidraad voor maatschappelijke kosten-batenanalyse. ESB, 99(46965), 6-11.
Saitua Nistal, R., 2004, Verruiming van de vaarweg van de Schelde, CPB eb Vito, Den Haag.
Schuiling, H., 2014 Ten geleide. ESB, 99(46965), 1.
Wortelboer-van Donselaar, P. van en R. Bakker, 2014, Kwaliteitsborging MKBA’s is meer dan een second opinion. ESB, 99(46965), 58-62.
Meer blogs van Bas van Holst
Naar een vaste commissie Beleidsanalyses. kosten-batenanalyes
Natafelen aan de Alderstafel met een MKBA op schoot
Staatssteun buitenlandse zeehavens goed voor de Nederlandse welvaart
Klik hier om een blog in te sturen met een reactie op de blog van Bas van Holst.
Klik hier om terug te keren naar het overzicht van Blogs.
Handig voor beginners
Ervaringen MKBA cursus
-
“Ik heb met veel plezier de gevorderdencursus MKBA gevolgd. De docenten bespraken op enthousiaste wijze de theorie en de problemen waar je tegenaan loopt bij de vertaling naar de praktijk. Ik voelde me uitgedaagd en de praktijkoefeningen vond ik zeer leerzaam. Het was een aangename verrassing dat de cursisten uit uitlopende disciplines kwamen. ”
Rik Froma (Haarlemmermeer)
-
“Door het volgen van de basiscursus MKBA heb ik een beter begrip gekregen van de methodiek en toepassingsmogelijkheden van een MKBA. Tijdens de cursus werden niet alleen de voordelen van een MKBA belicht, maar werd ook stilgestaan bij de beperkingen. In de cursus is een goede balans tussen theorie, praktijkvoorbeelden en oefeningen. ”
Frederike Zwenk (Ministerie van Veiligheid en Justitie)
-
“Een prima cursus om de beginselen en de voor- en nadelen van MKBA te vernemen. Vooral de vele praktijkvoorbeelden en rekenoefeningen waren nuttig.”
Geert Draaijers (Commissie m.e.r.)
-
“'Ik vond Niek Mouter (de cursusleider) een hele prettige en inspirerende spreker/trainer. Mooi hoe hij je meeneemt in zijn gedachtegang en de lessen die hij zelf heeft geleerd over MKBA. De andere trainers hebben allemaal hun eigen kracht, en drive, en dat maakt de cursus een heel boeiend en afwisselend samenspel.'”
Sylvana Rikkert (Lysias Group)
-
“De basiscursus MKBA gaf - mede vanwege het feit dat ik reeds stevig in de MKBA werkzaam ben - niet alleen maar nieuws, maar op sommige vlakken was de aanscherping erg nuttig. Ook was het fijn een aantal eigen hersenspinsels bevestigd te zien worden. Dat betekent dan weer wel een hoop werk aan de winkel!”
Paul Siderius (Prorail)
-
“Een uitstekende en interessante cursus. Voor rekenkamers is de MKBA-methode ook ex post toepasbaar: wat waren de kosten en de baten van het beleid? En bij wie slaan die neer? Dankzij de cursus kan ik MKBA’s van anderen nu ook beter doorgronden.”
Sylvia van Leeuwen (Rekenkamer Utrecht)
-
“De MKBA basiscursus heeft mijn denken gescherpt over de wijze waarop je maatschappelijke effecten in beeld kunt brengen en vooral kunt vergelijken welke maatregelen effectiever zijn. De cursus is divers opgezet met een combinatie van theorie en praktijk en wordt gegeven door ervaren cursusleiders. Absoluut aan te raden wat mij betreft!”
Hilde van Slooten (Gemeente Delft)
-
“De Basiscursus MKBA en de Gevorderdencursus MKBA hebben me veel inzicht gegeven in de wereld van MKBA's. ik ben te spreken over de diversiteit van deelnemers en de docenten. Een topcursus waarin ook kleinere groepsopdrachten werden behandeld die waardevol waren om bijvoorbeeld in te zoomen op MKBA's binnen het sociale domein”
Samira Louali (Hogeschool Zuyd)
-
“De basiscursus MKBA geeft informatie, praktijkvoorbeelden én inzichten waaruit blijkt dat de MKBA een waardevolle bijdrage kan leveren in het besluitvormingstraject. Veel hangt hierbij af van het zorgvuldig doorlopen van het ‘MKBA –stappenplan’. De praktische tips, tools en rekenoefeningen uit de cursus heb ik dan ook als zeer nuttig ervaren. ”
Stan Rademakers (Kragten)
-
“Van te voren was ik sceptisch over het in geld uitdrukken van maatschappelijke effecten. Maar door de cursus weet ik dat een MKBA veel meer is dan het berekenen van een prijskaartje. Door zelf in groepjes aan de slag te gaan met procesonderdelen en het berekenen van een MKBA, ervaar je wat nodig is voor een gedegen MKBA.”
Arwen Hoogenbosch (K2 Brabants Kenniscentrum Jeugd)
-
“Wat me erg beviel aan de basiscursus is dat de complexe materie heel begrijpelijk en stapsgewijs werd uitgelegd, met een prettige mix tussen denken en doen/oefenen. Ik voelde me na de cursus en met de schat aan bruikbare informatie op de website voldoende uitgerust om zelf met mijn eerste MKBA’s in mijn werkpraktijk aan de slag te gaan.”
Clim van Daelen (Nierpatienten Vereniging Nederland)
-
“Al vaak liep ik er in mijn projecten tegen aan dat niet alle meerwaarde van het project in een (financiële) kosten-baten-analyse terugkwam. In de basiscursus MKBA leerde ik hoe ik deze meerwaarde ook een plek kan geven in de afweging tussen kosten en baten. Heel leerzaam en het smaakt naar meer, dus ik kom terug voor de vervolgcursus!”
Williette van Arendonk (Van Arendonk)
-
“De basiscursus MKBA geeft een prima inzicht in het instrument. De cursus wordt gegeven door bevlogen experts en geeft informatie van de MKBA filosofie tot en met de praktijk. Aansprekende oefeningen en een interactief karakter geven een goede kijk in de MKBA keuken en dat smaakt naar meer”
Jos van Veen (Gemeente Den Haag)
-
“In een goede sfeer met veel interactie worden alle aspecten rond een mkba behandeld. De cursus is niet alleen gericht op rekenen en biedt een ‘bril’ om kosten en baten te betrekken bij keuzes rondom beleid en projecten. Erg compleet, gedegen en plezierig! Wij hebben de cursus gevolgd met een ‘delegatie’ vanuit control, beleid en kennismanagement.”
Ira Spannenburg (Gemeente Delft)
-
“De MKBA basiscursus geeft een brede kijk in de keuken van het toepassen van een MKBA. Meerwaarde is ook dat de cursus door enthousiaste docenten uit de wetenschap en de praktijk wordt gegeven. Daarnaast is er veel ruimte voor vragen en discussie met elkaar, kortom zeer de moeite waard.”
Gabi van Duijnhoven (Provincie Zuid-Holland)
-
“De MKBA-cursus bood mij handvatten om zelfstandig een MKBA uit te voeren. Daarbij waren de sprekers heel inspirerend. Mijn vingers jeuken om te beginnen!”
Sandra van Straaten (Medewerker Eigen Haard)
-
“De Basiscursus MKBA heeft ruimschoots aan mijn verwachtingen voldaan door het hoge aantal trainers (5!) voor een kleine groep mensen. De flexibele indeling van de cursus bood ruimte voor discussie, waarbij ook het sociale domein ruim aan bod kwam. Door de afwisseling tussen uitleg, oefening en rust was prettig, waardoor de aandacht niet verslapte.”
Menko Busch (Sinzer)
-
“De MKBA-training was ontzettend leerzaam en de stof direct toepasbaar in mijn praktijk. Ik schrijf me direct in voor een vervolgcursus zodra die er is!”
Pascal Sijstermans (Sumcity Advisory)
-
“Tijdens de MKBA cursus heb ik goede handvatten gekregen om de maatschappelijke kosten en baten op een volwaardige manier naast de financiële afwegingen in beeld te krijgen. Een verademing in de discussie en het (groeps-)denken tot gevolg!”
Karin Peeters (Territoria)
-
“Het was een eyeopener om te leren dat de wortels van de MKBA in de filosofie liggen en niet in accountancy. Dat de kunst ‘m veel meer zit in helder redeneren, dan in rekenen. Met goede sprekers en een leuke groep deelnemers, bood de cursus een goed evenwicht tussen theorie en oefenen. De Basiscursus MKBA inspireert en smaakt naar meer. ”
Elmy Everaert (Eigen Haard)
-
“Een top cursus! De wetenschap, de toepassing in de praktijk en het nut van MKBA’s werden in een notendop behandeld. Geen eenrichtingsverkeer. ‘Learning by doing’ stond tijdens de cursus helemaal centraal. De cursus heeft mij in z’n totaliteit goede kennis en vaardigheden geboden om de MKBA waaraan ik nu werk, beter uit te voeren!”
Narly Rambharos (Onderzoek en Statistiek gemeente Groningen)
-
“Door de cursus is het containerbegrip 'MKBA' nu een stuk beter behapbaar geworden. Door de uitleg en de oefeningen kan ik nu MKBA's beter duiden en misschien voorzichtig er zelf één gaan opstellen. Verschillende experts komen aan het woord die elk hun eigen expertise inbrengen en dit alles heel laagdrempelig kunnen vertalen in toepasbare tips.”
Geeske van Asperen (NISB)
-
“De cursus MKBA voor gevorderden is een verdieping voor deelnemers met reeds solide kennis van de MKBA. De cursus biedt handvaten om stakeholders mee te nemen in het proces van de MKBA. De interactie tussen theorie en praktijk en het ‘zelf aan de slag’-gehalte maken de cursus een goede basis voor adviseurs en beleidsmakers die nog een stapje verder willen. ”
Anne Nobel (Witteveen & Bos)
-
“De cursus MKBA gaf mij een beter inzicht in wat een MKBA is en hoe deze (zelf) is toe te passen. De opzet van de cursus is erg prettig, persoonlijk en kleinschalig, waardoor er maximale aandacht is voor persoonlijke leerdoelen. Ook voor professionals in het sociale domein biedt de cursus prima inzichten en uitgangspunten”
Bert Peterse (Adviseur maatschappelijke ontwikkeling Peel en Maas)
-
“Tijdens de gevorderdencursus heb ik de MKBA systematiek middels de aangeboden praktijkcasussen en rekenoefeningen meer eigen weten te maken. De weging van effecten, zoals gebruikt binnen de MKBA systematiek, biedt mij op professioneel vlak waardevolle handvatten ter begeleiding van klanten bij het nemen van investeringsbesluiten”
Merian Lelieveld (Hezelburcht Subsidieadviesbureau)
-
“Wat een leerzame cursus! We werden niet alleen snel door de theorie van ‘de’ MKBA geloodst, maar kregen ook een realistische doorkijk in de praktijk van het ambacht. Bovendien werden het nut én de beperkingen van een MKBA helder, en was er aandacht voor de communicatie hierover. En we konden oefenen, en daarbij alle denkbare fouten maken. ”
Mayan van Teerns (Gemeente Groningen)
-
“Na betrokken te zijn geweest bij een aantal MKBA’s had ik behoefte aan meer verdieping. De gevorderdentraining bood wat ik zocht. Het gebruik van de MKBA door politici en kritiek vanuit de wetenschap kwamen aan de orde. Er is veel ruimte voor vragen, discussie en actief oefenen. Ik heb nu duidelijk het gevoel meer boven de stof te staan dan voor de cursus.”
Michiel Nijboer (RHDHV)
-
“De basiscursus MKBA is erg interessant, en duidelijk is dat het hier niet om een standaard trucje gaat, maar om een échte vaardigheid! De discussie die het opstellen van een MKBA teweeg brengt maakt het tot een mooi instrument, waarvan je in deze cursus prima de basisbeginselen onder de knie krijgt!”
Bart Schalkwijk (KWR Research Institute)
-
“Een inspirerende basiscursus gegeven door deskundigen uit praktijk en wetenschap. Dit smaakt naar meer.”
Roger Spitz (Gemeente Venlo)
-
“De basiscursus biedt een mooie inkijk in de denkwijze en onderdelen van een MKBA. Je leert dat de MKBA meer inhoudt dan rekenen alleen (“60% nadenken, 20% rekenen en 20% presenteren”). Enthousiaste cursusleiders, betrokken medecursisten en veel mogelijkheden zelf te oefenen (vaardigheden en rollenspel)."”
Jenny Zonneveld (Onderzoek en Statistiek, gemeente Nijmegen)
-
“Cursus is een goede inleiding voor geïnteresseerden in maatschappelijke kosten baten analyses voor alle domeinen. Helpt om deze beter te kunnen interpreteren en te gebruiken. Leuke praktijkvoorbeelden, oefeningen en vooral goede sprekers!”
Martje van Ankeren (Hogeschool van Amsterdam)
-
“De basiscursus geeft op uitstekende wijze inzicht in de waarde van de MKBA. Een MKBA is het uitgelezen instrument om vooringenomen standpunten van bestuurders en ambtenaren te objectiveren en het helpt volksvertegenwoordigers, beter gemotiveerd hun keuzes te maken. Eigenlijk zou iedere volksvertegenwoordiger de cursus moeten doen”
Rene van der Linden (Raadslid Heemskerk)
-
“'Tijdens de basiscursus MKBA leer je de juiste vragen te stellen en zelf een MKBA berekening te maken. Ook zie je verschillende vormen van MKBA-light voorbij komen, erg leerzaam! Een zeer nuttige cursus, voor mensen zonder kennis van MKBA tot al een beetje ervaren MKBA’ers. Als je meer wilt weten over het instrument is deze cursus echt wat voor jou.'”
Ester van der Sterre (Corporatie Eigen Haard)
-
“Prima cursus, zeer aan te bevelen! Strak georganiseerd en een goede afwisseling tussen theorie en concrete toepassingen. Vier verschillende docenten droegen ook bij tot het levendige karakter van de cursus. Daarnaast een interessante groep van mede-cursusten uit alle delen en sectoren van het land”
Joost Frencken (AVANS Hogeschool)
-
“Wil je MKBA's beter begrijpen, beter weten hoe erop te anticiperen, als opdrachtgever een meer serieuze gesprekspartner zijn of zelf MKBA's uitvoeren? Dan is deze training een echte aanrader!”
Marieke Wiebing (Stichting Lezen & Schrijven)
-
“Een goede cursus met een bevlogen cursusleider die zeer boeiend weet te doceren. Praktische oefeningen die het geleerde direct in de praktijk brengen aan de hand van zeer herkenbare projecten. Cursus gaat goed de breedte in van het hele MKBA spectrum met als toetje de 'MKBA-light' die erg handig is voor kleine projecten.”
Wilbert van Veggel (Antea Group)
-
“De cursus was goed opgezet met veel deskundige inleiders. Wat me aansprak was de praktische opzet en de mogelijkheid om groepsgewijs aan de slag te gaan met deze weerbarstige materie.”
Jack Bergman (Avans Hogeschool)
-
“De basiscursus MKBA heb ik met plezier gevolgd. Ik kwam om een betere kijk op dit instrument te krijgen. Dat is zeker gelukt. Er was een deskundig team van begeleiders die goed inspeelden op onze vragen en ons uitdaagden om actief mee te doen. Het heeft mij het inzicht geboden waar ik behoefte aan had.”
Henk Kuijpers (Gemeente Apeldoorn)
-
“De gevorderdencursus MKBA heeft mij een zeer welkome kennisverbreding en verdieping opgeleverd op het gebied van MKBAs. Een goede combinatie van theorie en praktijk onder deskundige leiding. De objectieve benadering met aandacht voor voordelen en nadelen van de methodiek was zeer waardevol.”
Rob van Gerwen (DNV GL)
-
“De opleiding legt een goede basis om gericht om te gaan met MKBA’s. Je leert dat het een prachtig instrument is om beslissingen te ondersteunen. De functie en het doel van de MKBA wordt duidelijk toegelicht en op een interactieve manier scherp gesteld. Enthousiaste lesgevers met kennis van zaken!”
Thomas Christiaens (Vlaamse Overheid)
-
“Door de cursus kan ik de MKBA beter plaatsen. De sprekers belichten de MKBA vanuit verschillende invalshoeken, afgewisseld en onderbouwd met voorbeelden en oefeningen uit de praktijk. Dat geeft mij handvatten om het toe te passen in (studenten)projecten”
Peter Schinkel (Docent InHolland)
-
“Door enthousiaste bevlogen docenten met veel praktijkervaring wordt je meegenomen in de wereld van de MKBA’s. Een instrument dat toepasbaar is zowel in het fysieke als ook in het sociale domein. Met gedreven medecursisten en inspirerende werkvormen hebben we mogen proeven aan de verschillende mogelijkheden en toepassingen in de praktijk.”
Marleen Okma (JSO, kennis en adviesbureau sociaal domein)