Werkwijzer voor MKBA’s op het gebied van Milieu en Handboek Milieuprijzen

Auteurs: Sander de Bruyn, Martijn Blom, Ellen Schep en Geert Warringa

Uitwerking Algemene MKBA-Leidraad 

De werkwijzer MKBA’s op het gebied van milieu geeft een nadere uitwerking aan de Algemene MKBA-Leidraad. Door de brede toepasbaarheid gaat de Algemene Leidraad niet altijd specifiek in op de diverse toepassingsgebieden. Daarom is er ruimte geboden om, waar nodig, het instrument MKBA meer specifiek toe te snijden op verschillende beleidsterreinen door middel van specifieke werkwijzers. De werkwijzer MKBA’s op het gebied van milieu bevat de uitwerking voor MKBA’s met belangrijke milieueffecten. Onder ‘milieu’ verstaan de auteurs het geheel van atmosfeer, lucht, bodem, water en geluiden die van invloed zijn op het welzijn van plant, dier en mens.

De werkwijzer geeft aan hoe een MKBA in het milieudomein moet worden opgesteld en welke eisen er aan de verschillende onderdelen van de uitgevoerde MKBA worden gesteld. De voorschriften, aanbevelingen en kengetallen in deze werkwijzer kunnen worden toegepast op milieubeleid en op ander beleid met belangrijke neveneffecten op het milieu. Voorschriften (of richtlijnen) dienen daarbij zoveel mogelijk te worden opgevolgd bij het uitvoeren van MKBA’s. Aanbevelingen kunnen worden opgevolgd, maar men kan daar beargumenteerd van afwijken.

In de werkwijzer wordt een doorlopend voorbeeld (‘Milieudruk in de betonketen’) gebruikt waarin veel van de besproken thema’s terugkomen. Het voorbeeld gaat over een set aan maatregelen voor het verlagen van de milieudruk in de betonketen. Bijvoorbeeld verandering van betonsamenstelling en meer recycling van beton.

Toepassing

Deze werkwijzer is van toepassing op drie typen afwegingsvraagstukken:

1. Concrete (overheids)investeringsprojecten: bijvoorbeeld de aanleg van een warmtenetwerk of het opzetten van een systeem van gescheiden inzameling.

2. Beleidsinstrumenten: zoals belastingen op energie en milieu, subsidies, normeringen of convenanten. In dit geval stelt de overheid de kaders waarbinnen bedrijven en consumenten kunnen worden gedwongen of verleid om investeringen te plegen of gedrag aan te passen.

3. Verkennende beleidsopties: zoals de vraag of er aanvullend beleid moet worden gevoerd voor het reduceren van emissies van luchtvervuilende stoffen. In dit geval ondersteunt de MKBA de probleemanalyse en onderzoekt, in een verkennende rol, of aanvullend milieubeleid vanuit welvaartsoptiek wenselijk is.

Men kan hierbij denken aan zaken als:

  • Energiebesparingsmaatregelen in de gebouwde omgeving: isolatie, warmtenetten en warmtepompen.
  • Energiebesparingsmaatregelen bij de industrie en waterschappen: isolatiemaatregelen en procesefficiency.
  • Verduurzaming transport: elektrisch vervoer, laadpalen, milieuzonering, parkeerbeleid en fietsbeleid.
  • Maatregelen in de circulaire economie: verpakkingenbeleid, kringlopen in de industrie, duurzaam productbeleid en afvalbeheer.
  • CO2 afvang en opslag of nuttige toepassingen van CO2.
  • Verduurzamen consumptie voedsel: afweging dierlijke versus plantaardig eiwitten.
  • Waterkwaliteitsmaatregelen: afvalwaterbeheer en lozingsnormen.
  • Luchtkwaliteitsmaatregelen: roetfilters en zwavelarme brandstoffen.
  • Maatregelen gericht op bodemkwaliteit.
  • Afwegingsvraagstukken om invulling te geven aan hernieuwbare energiedoelstellingen: zon, wind, biomassa en geothermie.

Deze vraagstukken kunnen zowel spelen op nationaal, provinciaal, gemeentelijk niveau en bij waterschappen. MKBA’s worden vaak ingezet voorafgaand aan strategische beslissingen, zoals bijvoorbeeld in structuurvisies, visiedocumenten, afwegingen voor financiële stimuleringsmaatregelen etc.

Milieueffecten zoveel mogelijk waarderen

Waardering van milieukwaliteit kent een aantal serieuze beperkingen. Hoewel het onderwerp tot duizenden publicaties in de laatste twee decennia heeft geleid, blijft het een heikel onderwerp, omdat de in onderzoek gevonden waarden voor milieukwaliteit moeilijk verifieerbaar zijn met de daadwerkelijke voorkeuren van mensen.

De problemen met het waarderen van milieueffecten zouden tot de conclusie kunnen leiden dat het beter is om milieueffecten niet te waarderen. Het niet-waarderen lijkt daarmee in eerste instantie wel een oplossing te bieden voor de wetenschappelijke onzekerheid, maar het ontkent het feit dat elke dag mensen, bedrijven en overheden beslissingen maken waarin er een impliciete afweging wordt gemaakt tussen financiële informatie en effecten die niet in financiële grootheden zijn uit te drukken. Door de milieugoederen wel te waarderen wordt er extra informatie toegevoegd aan de besluitvorming. De werkwijzer beveelt daarom aan om milieueffecten zoveel mogelijk te waarderen in MKBA’s maar om de onzekerheid omtrent de waardering expliciet aan bod te laten komen door te werken met een onder- en bovenwaarde bij de waarderingen.

Endpointniveau

De uiteindelijke milieueffecten die relevant zijn voor de welvaart worden de effecten op ‘endpointniveau’ genoemd. ‘Endpoints’ worden gedefinieerd als ‘de uiteindelijke schade op goederen, diensten en waarden van belang voor de menselijke welvaart’ ten gevolge van milieuvervuiling. De werkwijzer onderscheidt de volgende vijf endpoints.

  1. Menselijke gezondheid (ziekte en voortijdig overlijden).
  2. Ecosysteemdiensten.
  3. Gebouwen, machines en infrastructuur.
  4. Grondstoffenbeschikbaarheid.
  5. Welbevinden (esthetische en morele waarden).

Een maatregel kan impact hebben op verschillende endpoints. Stel dat een maatregel leidt tot vermindering van NOx en daardoor tot een vermindering van zomersmog. Dit leidt bijvoorbeeld tot afname van ademhalingsproblemen en een verhoogde kans op voortijdig overlijden (menselijke gezondheid). Maar smogvormende emissies leiden ook tot een versnelde verwering van rubber en verf waardoor onderhoudskosten toenemen (gebouwen).

Handboek Milieuprijzen

Een effect kan gewaardeerd worden aan de hand van kengetallen of aan de hand van een aparte waarderingsstudie. Het uitvoeren van een aparte waarderingsstudie is aan te bevelen wanneer: 1) er sprake is van sterke regionale of lokale effecten, zodat er niet met een gemiddeld kengetal voor Nederland kan worden gewerkt; 2) het onderzoeksbudget en de verwachte milieueffecten groot zijn. Bij het uitvoeren van een grootschalig uitgevoerde MKBA van toekomstig verzuringsbeleid, kan het bijvoorbeeld zinvol zijn om de effecten met een expliciete modellering in te schatten.

Het gebruik van kengetallen is aan te bevelen in situaties waarin niet bekend is waar in Nederland de milieueffecten optreden, of wanneer de milieueffecten vooral neveneffecten van beperkte omvang in de MKBA zijn. Bij het gebruik van kengetallen verdient het aanbeveling om gebruik te maken van de kengetallen die ontwikkeld zijn in het Handboek Milieuprijzen (onderaan deze pagina te downloaden) om de onderlinge vergelijkbaarheid van MKBA’s te vergroten. Het Handboek Milieuprijzen is een update van het Handboek Schaduwprijzen 2010. Het Handboek behandelt de (marginale) welvaartskosten van de emissies van meer dan 1.000 milieuvervuilende stoffen voor het jaar 2015 op een gemiddelde locatie in Nederland door een gemiddelde uitstootbron.

Prudentie in besluitvorming

Voor milieurisico’s die onherstelbare schade tot gevolg kunnen hebben voor mens, milieu en dier is geen lagere discontovoet meer nodig. Onomkeerbaarheden vertalen zich, conform de aanbevelingen van de Werkgroep Discontovoet, niet in een lagere discontovoet. Wel dienen deze milieurisico’s in een MKBA zo expliciet mogelijk gepresenteerd te worden, en dienen deze tot prudentie in de besluitvorming te leiden. Hoe de MKBA-analist ervoor moet zorgen dat ‘prudentie in de besluitvorming’ wordt gerealiseerd volgt niet expliciet uit de werkwijzer.

MKBA minder geschikt bij allesoverheersende ethische motieven

De werkwijzer stelt dat een MKBA minder geschikt is als het primaire doel van het beleid is ingegeven vanuit allesoverheersende ethische motieven. Het kan hierbij bijvoorbeeld gaan om intergenerationele rechtvaardigheid uitgaande van het rentmeesterprincipe, om het voorkomen van uitsterven van een bepaalde diersoort in Nederland of om het op ethische gronden tegengaan van producten gemaakt met gentechnologie. In dergelijke gevallen kan de politiek bij voorbaat al overwegen tot het volgen van bepaalde beleidsdoelen ongeacht de gevolgen voor de welvaart. Een MKBA kan in dit debat wel de kosten en baten van verschillende beleidsopties berekenen maar kan niet de gevolgen van de beleidsbeslissing op de ethische discussie meenemen. Daarom kan in dergelijke gevallen wellicht beter een maatschappelijk kosten-effectiviteitsanalyse (MKEA) worden uitgevoerd waarbij de kosten en baten van verschillende beleidsopties worden vergeleken. De doelstellingen zelf worden dan niet onderworpen aan een analyse van kosten en baten.

Lees hieronder de werkwijzer en het Handboek Milieuprijzen.

CE_Delft_-_Werkwijzer_voor_MKBAs_op_het_gebied_van_milieu.pdf (2,049.41 KB)
CE_Delft_-_Handboek_Milieuprijzen_2017.pdf (4,295.00 KB)

Klik hier om terug te gaan naar 'richtlijnen'

Handig voor beginners

Ervaringen MKBA cursus

  • “Van te voren was ik sceptisch over het in geld uitdrukken van maatschappelijke effecten. Maar door de cursus weet ik dat een MKBA veel meer is dan het berekenen van een prijskaartje. Door zelf in groepjes aan de slag te gaan met procesonderdelen en het berekenen van een MKBA, ervaar je wat nodig is voor een gedegen MKBA.”

    Arwen Hoogenbosch (K2 Brabants Kenniscentrum Jeugd)

  • “Door enthousiaste bevlogen docenten met veel praktijkervaring wordt je meegenomen in de wereld van de MKBA’s. Een instrument dat toepasbaar is zowel in het fysieke als ook in het sociale domein. Met gedreven medecursisten en inspirerende werkvormen hebben we mogen proeven aan de verschillende mogelijkheden en toepassingen in de praktijk.”

    Marleen Okma (JSO, kennis en adviesbureau sociaal domein)

  • “Een uitstekende en interessante cursus. Voor rekenkamers is de MKBA-methode ook ex post toepasbaar: wat waren de kosten en de baten van het beleid? En bij wie slaan die neer? Dankzij de cursus kan ik MKBA’s van anderen nu ook beter doorgronden.”

    Sylvia van Leeuwen (Rekenkamer Utrecht)

  • “Een top cursus! De wetenschap, de toepassing in de praktijk en het nut van MKBA’s werden in een notendop behandeld. Geen eenrichtingsverkeer. ‘Learning by doing’ stond tijdens de cursus helemaal centraal. De cursus heeft mij in z’n totaliteit goede kennis en vaardigheden geboden om de MKBA waaraan ik nu werk, beter uit te voeren!”

    Narly Rambharos (Onderzoek en Statistiek gemeente Groningen)

  • “De MKBA basiscursus heeft mijn denken gescherpt over de wijze waarop je maatschappelijke effecten in beeld kunt brengen en vooral kunt vergelijken welke maatregelen effectiever zijn. De cursus is divers opgezet met een combinatie van theorie en praktijk en wordt gegeven door ervaren cursusleiders. Absoluut aan te raden wat mij betreft!”

    Hilde van Slooten (Gemeente Delft)

  • “Door de cursus kan ik de MKBA beter plaatsen. De sprekers belichten de MKBA vanuit verschillende invalshoeken, afgewisseld en onderbouwd met voorbeelden en oefeningen uit de praktijk. Dat geeft mij handvatten om het toe te passen in (studenten)projecten”

    Peter Schinkel (Docent InHolland)

  • “De Basiscursus MKBA heeft ruimschoots aan mijn verwachtingen voldaan door het hoge aantal trainers (5!) voor een kleine groep mensen. De flexibele indeling van de cursus bood ruimte voor discussie, waarbij ook het sociale domein ruim aan bod kwam. Door de afwisseling tussen uitleg, oefening en rust was prettig, waardoor de aandacht niet verslapte.”

    Menko Busch (Sinzer)

  • “De basiscursus MKBA gaf - mede vanwege het feit dat ik reeds stevig in de MKBA werkzaam ben - niet alleen maar nieuws, maar op sommige vlakken was de aanscherping erg nuttig. Ook was het fijn een aantal eigen hersenspinsels bevestigd te zien worden. Dat betekent dan weer wel een hoop werk aan de winkel!”

    Paul Siderius (Prorail)

  • “De basiscursus biedt een mooie inkijk in de denkwijze en onderdelen van een MKBA. Je leert dat de MKBA meer inhoudt dan rekenen alleen (“60% nadenken, 20% rekenen en 20% presenteren”). Enthousiaste cursusleiders, betrokken medecursisten en veel mogelijkheden zelf te oefenen (vaardigheden en rollenspel)."”

    Jenny Zonneveld (Onderzoek en Statistiek, gemeente Nijmegen)

  • “De MKBA-training was ontzettend leerzaam en de stof direct toepasbaar in mijn praktijk. Ik schrijf me direct in voor een vervolgcursus zodra die er is!”

    Pascal Sijstermans (Sumcity Advisory)

  • “Tijdens de MKBA cursus heb ik goede handvatten gekregen om de maatschappelijke kosten en baten op een volwaardige manier naast de financiële afwegingen in beeld te krijgen. Een verademing in de discussie en het (groeps-)denken tot gevolg!”

    Karin Peeters (Territoria)

  • “De basiscursus geeft op uitstekende wijze inzicht in de waarde van de MKBA. Een MKBA is het uitgelezen instrument om vooringenomen standpunten van bestuurders en ambtenaren te objectiveren en het helpt volksvertegenwoordigers, beter gemotiveerd hun keuzes te maken. Eigenlijk zou iedere volksvertegenwoordiger de cursus moeten doen”

    Rene van der Linden (Raadslid Heemskerk)

  • “Wil je MKBA's beter begrijpen, beter weten hoe erop te anticiperen, als opdrachtgever een meer serieuze gesprekspartner zijn of zelf MKBA's uitvoeren? Dan is deze training een echte aanrader!”

    Marieke Wiebing (Stichting Lezen & Schrijven)

  • “Al vaak liep ik er in mijn projecten tegen aan dat niet alle meerwaarde van het project in een (financiële) kosten-baten-analyse terugkwam. In de basiscursus MKBA leerde ik hoe ik deze meerwaarde ook een plek kan geven in de afweging tussen kosten en baten. Heel leerzaam en het smaakt naar meer, dus ik kom terug voor de vervolgcursus!”

    Williette van Arendonk (Van Arendonk)

  • “De basiscursus MKBA heb ik met plezier gevolgd. Ik kwam om een betere kijk op dit instrument te krijgen. Dat is zeker gelukt. Er was een deskundig team van begeleiders die goed inspeelden op onze vragen en ons uitdaagden om actief mee te doen. Het heeft mij het inzicht geboden waar ik behoefte aan had.”

    Henk Kuijpers (Gemeente Apeldoorn)

  • “De basiscursus MKBA is erg interessant, en duidelijk is dat het hier niet om een standaard trucje gaat, maar om een échte vaardigheid! De discussie die het opstellen van een MKBA teweeg brengt maakt het tot een mooi instrument, waarvan je in deze cursus prima de basisbeginselen onder de knie krijgt!”

    Bart Schalkwijk (KWR Research Institute)

  • “In een goede sfeer met veel interactie worden alle aspecten rond een mkba behandeld. De cursus is niet alleen gericht op rekenen en biedt een ‘bril’ om kosten en baten te betrekken bij keuzes rondom beleid en projecten. Erg compleet, gedegen en plezierig! Wij hebben de cursus gevolgd met een ‘delegatie’ vanuit control, beleid en kennismanagement.”

    Ira Spannenburg (Gemeente Delft)

  • “Een prima cursus om de beginselen en de voor- en nadelen van MKBA te vernemen. Vooral de vele praktijkvoorbeelden en rekenoefeningen waren nuttig.”

    Geert Draaijers (Commissie m.e.r.)

  • “'Ik vond Niek Mouter (de cursusleider) een hele prettige en inspirerende spreker/trainer. Mooi hoe hij je meeneemt in zijn gedachtegang en de lessen die hij zelf heeft geleerd over MKBA. De andere trainers hebben allemaal hun eigen kracht, en drive, en dat maakt de cursus een heel boeiend en afwisselend samenspel.'”

    Sylvana Rikkert (Lysias Group)

  • “Wat een leerzame cursus! We werden niet alleen snel door de theorie van ‘de’ MKBA geloodst, maar kregen ook een realistische doorkijk in de praktijk van het ambacht. Bovendien werden het nut én de beperkingen van een MKBA helder, en was er aandacht voor de communicatie hierover. En we konden oefenen, en daarbij alle denkbare fouten maken. ”

    Mayan van Teerns (Gemeente Groningen)

  • “De MKBA basiscursus geeft een brede kijk in de keuken van het toepassen van een MKBA. Meerwaarde is ook dat de cursus door enthousiaste docenten uit de wetenschap en de praktijk wordt gegeven. Daarnaast is er veel ruimte voor vragen en discussie met elkaar, kortom zeer de moeite waard.”

    Gabi van Duijnhoven (Provincie Zuid-Holland)

  • “'Tijdens de basiscursus MKBA leer je de juiste vragen te stellen en zelf een MKBA berekening te maken. Ook zie je verschillende vormen van MKBA-light voorbij komen, erg leerzaam! Een zeer nuttige cursus, voor mensen zonder kennis van MKBA tot al een beetje ervaren MKBA’ers. Als je meer wilt weten over het instrument is deze cursus echt wat voor jou.'”

    Ester van der Sterre (Corporatie Eigen Haard)

  • “Door het volgen van de basiscursus MKBA heb ik een beter begrip gekregen van de methodiek en toepassingsmogelijkheden van een MKBA. Tijdens de cursus werden niet alleen de voordelen van een MKBA belicht, maar werd ook stilgestaan bij de beperkingen. In de cursus is een goede balans tussen theorie, praktijkvoorbeelden en oefeningen. ”

    Frederike Zwenk (Ministerie van Veiligheid en Justitie)

  • “De basiscursus MKBA geeft informatie, praktijkvoorbeelden én inzichten waaruit blijkt dat de MKBA een waardevolle bijdrage kan leveren in het besluitvormingstraject. Veel hangt hierbij af van het zorgvuldig doorlopen van het ‘MKBA –stappenplan’. De praktische tips, tools en rekenoefeningen uit de cursus heb ik dan ook als zeer nuttig ervaren. ”

    Stan Rademakers (Kragten)

  • “De MKBA-cursus bood mij handvatten om zelfstandig een MKBA uit te voeren. Daarbij waren de sprekers heel inspirerend. Mijn vingers jeuken om te beginnen!”

    Sandra van Straaten (Medewerker Eigen Haard)

  • “De cursus MKBA voor gevorderden is een verdieping voor deelnemers met reeds solide kennis van de MKBA. De cursus biedt handvaten om stakeholders mee te nemen in het proces van de MKBA. De interactie tussen theorie en praktijk en het ‘zelf aan de slag’-gehalte maken de cursus een goede basis voor adviseurs en beleidsmakers die nog een stapje verder willen. ”

    Anne Nobel (Witteveen & Bos)

  • “Tijdens de gevorderdencursus heb ik de MKBA systematiek middels de aangeboden praktijkcasussen en rekenoefeningen meer eigen weten te maken. De weging van effecten, zoals gebruikt binnen de MKBA systematiek, biedt mij op professioneel vlak waardevolle handvatten ter begeleiding van klanten bij het nemen van investeringsbesluiten”

    Merian Lelieveld (Hezelburcht Subsidieadviesbureau)

  • “De cursus was goed opgezet met veel deskundige inleiders. Wat me aansprak was de praktische opzet en de mogelijkheid om groepsgewijs aan de slag te gaan met deze weerbarstige materie.”

    Jack Bergman (Avans Hogeschool)

  • “De opleiding legt een goede basis om gericht om te gaan met MKBA’s. Je leert dat het een prachtig instrument is om beslissingen te ondersteunen. De functie en het doel van de MKBA wordt duidelijk toegelicht en op een interactieve manier scherp gesteld. Enthousiaste lesgevers met kennis van zaken!”

    Thomas Christiaens (Vlaamse Overheid)

  • “Het was een eyeopener om te leren dat de wortels van de MKBA in de filosofie liggen en niet in accountancy. Dat de kunst ‘m veel meer zit in helder redeneren, dan in rekenen. Met goede sprekers en een leuke groep deelnemers, bood de cursus een goed evenwicht tussen theorie en oefenen. De Basiscursus MKBA inspireert en smaakt naar meer. ”

    Elmy Everaert (Eigen Haard)

  • “Prima cursus, zeer aan te bevelen! Strak georganiseerd en een goede afwisseling tussen theorie en concrete toepassingen. Vier verschillende docenten droegen ook bij tot het levendige karakter van de cursus. Daarnaast een interessante groep van mede-cursusten uit alle delen en sectoren van het land”

    Joost Frencken (AVANS Hogeschool)

  • “Een goede cursus met een bevlogen cursusleider die zeer boeiend weet te doceren. Praktische oefeningen die het geleerde direct in de praktijk brengen aan de hand van zeer herkenbare projecten. Cursus gaat goed de breedte in van het hele MKBA spectrum met als toetje de 'MKBA-light' die erg handig is voor kleine projecten.”

    Wilbert van Veggel (Antea Group)

  • “De gevorderdencursus MKBA heeft mij een zeer welkome kennisverbreding en verdieping opgeleverd op het gebied van MKBAs. Een goede combinatie van theorie en praktijk onder deskundige leiding. De objectieve benadering met aandacht voor voordelen en nadelen van de methodiek was zeer waardevol.”

    Rob van Gerwen (DNV GL)

  • “Na betrokken te zijn geweest bij een aantal MKBA’s had ik behoefte aan meer verdieping. De gevorderdentraining bood wat ik zocht. Het gebruik van de MKBA door politici en kritiek vanuit de wetenschap kwamen aan de orde. Er is veel ruimte voor vragen, discussie en actief oefenen. Ik heb nu duidelijk het gevoel meer boven de stof te staan dan voor de cursus.”

    Michiel Nijboer (RHDHV)

  • “Een inspirerende basiscursus gegeven door deskundigen uit praktijk en wetenschap. Dit smaakt naar meer.”

    Roger Spitz (Gemeente Venlo)

  • “De basiscursus MKBA geeft een prima inzicht in het instrument. De cursus wordt gegeven door bevlogen experts en geeft informatie van de MKBA filosofie tot en met de praktijk. Aansprekende oefeningen en een interactief karakter geven een goede kijk in de MKBA keuken en dat smaakt naar meer”

    Jos van Veen (Gemeente Den Haag)

  • “Cursus is een goede inleiding voor geïnteresseerden in maatschappelijke kosten baten analyses voor alle domeinen. Helpt om deze beter te kunnen interpreteren en te gebruiken. Leuke praktijkvoorbeelden, oefeningen en vooral goede sprekers!”

    Martje van Ankeren (Hogeschool van Amsterdam)

  • “De Basiscursus MKBA en de Gevorderdencursus MKBA hebben me veel inzicht gegeven in de wereld van MKBA's. ik ben te spreken over de diversiteit van deelnemers en de docenten. Een topcursus waarin ook kleinere groepsopdrachten werden behandeld die waardevol waren om bijvoorbeeld in te zoomen op MKBA's binnen het sociale domein”

    Samira Louali (Hogeschool Zuyd)

  • “De cursus MKBA gaf mij een beter inzicht in wat een MKBA is en hoe deze (zelf) is toe te passen. De opzet van de cursus is erg prettig, persoonlijk en kleinschalig, waardoor er maximale aandacht is voor persoonlijke leerdoelen. Ook voor professionals in het sociale domein biedt de cursus prima inzichten en uitgangspunten”

    Bert Peterse (Adviseur maatschappelijke ontwikkeling Peel en Maas)

  • “Wat me erg beviel aan de basiscursus is dat de complexe materie heel begrijpelijk en stapsgewijs werd uitgelegd, met een prettige mix tussen denken en doen/oefenen. Ik voelde me na de cursus en met de schat aan bruikbare informatie op de website voldoende uitgerust om zelf met mijn eerste MKBA’s in mijn werkpraktijk aan de slag te gaan.”

    Clim van Daelen (Nierpatienten Vereniging Nederland)

  • “Door de cursus is het containerbegrip 'MKBA' nu een stuk beter behapbaar geworden. Door de uitleg en de oefeningen kan ik nu MKBA's beter duiden en misschien voorzichtig er zelf één gaan opstellen. Verschillende experts komen aan het woord die elk hun eigen expertise inbrengen en dit alles heel laagdrempelig kunnen vertalen in toepasbare tips.”

    Geeske van Asperen (NISB)

  • “Ik heb met veel plezier de gevorderdencursus MKBA gevolgd. De docenten bespraken op enthousiaste wijze de theorie en de problemen waar je tegenaan loopt bij de vertaling naar de praktijk. Ik voelde me uitgedaagd en de praktijkoefeningen vond ik zeer leerzaam. Het was een aangename verrassing dat de cursisten uit uitlopende disciplines kwamen. ”

    Rik Froma (Haarlemmermeer)

Over MKBA-informatie.nl

Voor de Maatschappelijke kosten- en batenanalyse gaat nog te vaak het spreekwoord 'onbekend maakt onbemind' op. Wanneer men met een MKBA te maken krijgt, was het tot op heden moeilijk om snel de basisinformatie over dit instrument te vinden. Daarom heeft initiatiefnemer en auteur Niek Mouter MKBA-informatie.nl opgezet, in samenwerking met een aantal partners. Hier vindt u informatie over de MKBA, zowel voor beginners als voor gevorderden. Lees verder

Contact

Heeft u een vraag, aanvulling of opmerking neem dan contact met ons op.

© MKBA-informatie.nl